A lingua na sinalización nos ámbitos de competencia estatal

Os intentos de desaparición do galego da sinalización, a nosa paisaxe lingüística, non veñen de agora.  Este ano facíase pública interesadamente unha sentenza antiga relacionada co Concello de Pontevedra  e a polémica sobre o cambio da rotulación de AUDASA volve sobre o asunto.  Vemos como pouco a pouco todos os elementos que dotan de visibilidade á nosa lingua son obxecto de ataques. 

A solicitude do SNL de Ames hai un par de anos elaborara as notas que seguen precisamente ante a presión da policía municipal para cambiar a sinaléctica en galego coa desculpa de atallar posibeis recursos.

A sinalización pública de estradas, aeroportos, estacións ferroviarias, de autobuses e marítimas e outros servizos de interese xeral foi regulada inicialmente polo Real Decreto 334/1982, de 12 de febreiro, que establecía que naquelas Comunidades Autónomas con lingua propia todas as instalacións competencia da Administración do Estado, a lingua utilizada será o castelán e a lingua propia. Esta obriga que se lle impuña tanto á Administración como aos concesionarios responsables, curiosamente, "estará condicionada a que cada unha das comunidades Autónomas ás que se refire a presente disposición dicte, no ámbito da súa propia competencia, unha norma que determine a utilización do castelán en idéntico senso". En definitiva establecía un principio de reciprocidade que, no caso galego, non atoparía correlato nunha norma autonómica con idénticas previsións. 

Porén, hai que entender que, logo da aprobación da Lei de Normalización Lingüística en 1983, tanto polo seu rango de lei como por cuestións competenciais xa que o TC ten sinalado reiteradamente que a lingua é competencia autonómica e a lexislación lingüística autonómica se aplica a todas as Administracións, deixaría sen efecto estas previsións. A Administración Xeral do Estado tan só podería establecer as disposicións organizativas para dar cumprimento ás previsións da Lei de Normalización Lingüística ou ben doutras normas autonómicas que, no seu caso, estableceran previsións en materia de sinalización e toponimia.  De feito entendemos que o Real Decreto 1465/1999, de 17 de septiembre, por el que se establecen criterios de imagen institucional y se regula la producción documental y el material impreso de la Administración General del Estado tería derrogado o RD de 1982 implícitamente por ser contrarias as súas previsións a este RD posterior que vai esixir que nas Comunidades Autónomas con lingua oficial propia as sinalizacións teñan que ser en todo caso bilingües para os servizos dependentes da Administración Xeral do Estado.

Artículo 11 Carteles, rótulos y señalizaciones

1. Las señalizaciones exteriores de identificación de las dependencias administrativas, así como los carteles de carácter informativo o publicitario destinados a su ubicación en vías públicas urbanas e interurbanas, se ajustarán a lo que disponga al respecto el Manual de Imagen Institucional que se apruebe en aplicación del presente Real Decreto.

2. En la elaboración y colocación de los elementos a los que se refiere el apartado anterior se tendrán en cuenta los siguientes criterios:

a) La conservación de los elementos de interés histórico, artístico o cultural, así como la conservación de aquellos soportes cuya modificación presente graves dificultades de orden técnico o económico.

b) La concordancia de los elementos con el entorno en el que estén situados.

c) El aprovechamiento de los elementos existentes cuya adecuación a lo dispuesto en el Manual de Imagen Institucional resulte posible.

d) En el ámbito territorial de las Comunidades Autónomas con lengua cooficial, el cumplimiento de lo dispuesto en el artículo 6 de este Real Decreto[1].

Por outra banda o Estado ten aproveitado a súa competencia en materia de tráfico para establecer no Texto Articulado da Lei sobre tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade vial aprobada por Real Decreto Lexislativo 339/1990, de 2 de marzo, no seu art.56 que “as indicacións escritas dos sinais se expresarán cando menos no idioma español oficial do Estado”.  Este texto desenvólvese no Regulamento Xeral de Circulación, RD 1428/2003, de 21 de decembro, (art.137) que fixa que “as indicacións escritas que se inclúan ou acompañen aos paneis de sinalización das vías públicas, e inscripcións, figurarán en idioma castelán e, ademais, na lingua oficial da comunidade autónoma recoñecida no respectivo estatuto de autonomía, cando o sinal esté ubicada no ámbito territorial desa comunidade. Os núcleos de poboación e demáis topónimos serán designados na súa denominación oficial e, cando fose necesario a efectos de identificación en castelán”.

A regulación do Texto Articulado, con rango de lei, pode considerarse que entraría dentro das competencias estatais en materia de tráfico na que pode entenderse comprendida a fixación das especificacións sobre a sinalización de tráfico incluidos os aspectos que figuren por escrito nos sinais, todo iso tendo en conta que eses sinais teñen unha regulación internacional na que o contido gráfico ou visual é o principal sendo o texto escrito (ex.indicación sobre horarios de determinadas prohibicións...) un aspecto secundario da sinalización.
Porén, ao noso xuizo, o Regulamento excede claramente o seu ámbito de desenvolvemento por canto invade competencias claramente autonómicas de regulación da lingua sen, por outra banda, ter o amparo da lexislación do Estado e estando en clara contradición coa xurisprudencia constitucional en canto á reserva formal de lei para a lexislación básica.  Así o Regulamento innova –non desenvolve- ao cambiar os sinais aos que se lle fixan especificacións en canto á lingua por canto o Texto Articulado da Lei sobre Tráfico -como tamén a Lei 18/1989, de 25 de xullo, de bases que habilitou ao goberno a elaborar o texto articulado- claramente regulan únicamente os sinais de circulación e non os “paneis de sinalización das vías públicas” se por iso se entende, como parece deducirse pola mención á toponimia, os sinais de localización xeográfica.  Esta extralimitación no alcance do desenvolvemento propio dos regulamentos tamén invade competencias autonómicas, curiosamente non tocadas pola lei que o habilita, ao indicar que os paneis de sinalización das vías públicas deben estar na lingua propia.  Esta previsión, respectuosa co uso das linguas propias, resulta lesiva da competencia autonómica de regulación do uso da lingua. Tamén, finalmente, a referencia á toponimia, abrindo a porta á fixación en castelán dos topónimos cando sexa preciso a efectos de identificación, invade claramente competencias autonómicas e mesmo entra en contradición coa lexislación galega.

Estas previsións da normativa de tráfico teñen sido utilizadas ultimamente como unha vía para intentar eludir o pago de sancións pola sinalización só na lingua propia (ex. Agás carga e descarga de 14 h. a 16 h.).  Parece difilmente sostible que o incumprimento da sinalización cando menos en castelán dos sinais de tráfico poida provocar a nulidade dunha sanción xa que os sinais teñen unha dimensión internacional e gráfica coa finalidade de que cumplan a súa función informativa mediante a harmonización dos aspectos gráficos e de cores nos que o texto escrito habitualmente non está presente ou ten unha función secundaria.  De aceptarse unha interpretación no sentido de que o descoñecemento dunha lingua oficial permite eludir o cumprimento normativo poderíamos chegar ao absurdo de que os cidadáns extranxeiros foran impunes ou que a vella máxima de que “a ignorancia da lei non exime do seu incumprimento“ resultara inválida cando median cuestións lingüísticas ligadas, non o esquezamos, ao uso da linguas oficiais.

---

[1] Artículo 6 Utilización de lenguas cooficiales en señalizaciones y carteles

Serán bilingües, redactándose en castellano y en la lengua cooficial correspondiente, las señalizaciones exteriores de identificación de las dependencias administrativas, así como los contenidos más relevantes de los carteles de carácter informativo o publicitario que se elaboren para su ubicación en el ámbito territorial de una Comunidad Autónoma con lengua cooficial. El Manual de Imagen Institucional que se apruebe en aplicación de este Real Decreto determinará los supuestos y los formatos de las señalizaciones de identificación y carteles a que se refiere el presente artículo.